Architect

Op een ontwerp dat in opdracht is gemaakt, behoudt de maker zelf het auteursrecht tenzij dit aan de opdrachtgever wordt overgedragen. Ook als een tekening of ontwerp aan de hand van (duidelijke) instructies en ideeën van de opdrachtgever wordt gemaakt, is de maker de auteursrechthebbende. Aan de overdracht van auteursrecht kunnen voorwaarden worden verbonden, bijvoorbeeld dat de tekeningen niet zomaar veranderd mogen worden of dat ze slechts éénmalig gebruikt worden. Voor de overdracht van auteursrecht kan een financiële vergoeding worden gevraagd. Sinds1 juli 2015 kan een maker het auteursrecht op een werk dat hij ooit heeft overgedragen terugvorderen als de exploitant nalaat het werk te exploiteren, 'use it or lose it'.

 

Het is toegestaan om voor eigen gebruik foto’s, een film en andere afbeeldingen te maken van het door een ander ontworpen gebouw. 

In de wet staat een belangrijke uitzondering voor kunstwerken en gebouwen die op een openbare plaats staan, zoals bijvoorbeeld in een openbaar park of langs de openbare weg. Als een kunstwerk of gebouw bedoeld is om permanent op een openbare plaats te staan - en dat is vaak het geval met een gebouw - zijn afbeeldingen van het gebouw "zoals het zich daar bevindt" toegestaan. Dergelijke afbeeldingen mogen dus zonder toestemming van de architect verkocht worden. Een kunstwerk in een bedrijfshal of museum bevindt zich niet op een 'openbare plaats' en valt dus niet onder deze uitzondering.

Het auteursrecht op ontwerpen die in loondienst zijn gemaakt, berust automatisch bij de werkgever.

Als een werknemer later als zelfstandig architect verder wil gaan, en hij wil afbeeldingen van zijn eerdere werk op zijn eigen website zetten, dan heeft hij daarvoor de toestemming van zijn voormalige werkgever nodig. Die heeft immers het auteursrecht. Het wordt in het algemeen wel redelijk gevonden dat een beginnend zelfstandige aan potentiële opdrachtgevers mag laten zien wat hij kan, en vaak is dat ook geen probleem als er maar goede afspraken over gemaakt worden. Het tonen van een portfolio van eerder in loondienst gemaakte werken is echter geen recht dat kan worden afgedwongen. Het is daarom verstandig om hier vooraf duidelijke afspraken over te maken.

 

Zelfstandige architecten die samen aan een ontwerp werken, of architecten die als mede-eigenaars een gezamenlijke onderneming drijven, doen er verstandig aan goede afspraken te maken over de auteursrechten en ieders aandeel daarin. Als ieders bijdrage niet als afzonderlijk werk kan worden beschouwd, zal er een gezamenlijk auteursrecht op het gehele werk rusten. Wil men iets met het werk doen, dan is dus de toestemming van alle rechthebbenden vereist. Denk bij het maken van afspraken ook aan wat er met de rechten moet gebeuren als er later onenigheid mocht ontstaan of als een van de partners uit het samenwerkingsverband wenst te stappen. Bedenk ook dat auteursrechten een vermogensrecht vormen en bij een eventueel faillissement onderdeel kunnen zijn van de failliete boedel.

Architecten hebben, net als alle andere makers, zogenaamde persoonlijkheidsrechten. Deze rechten behoudt de architect zelfs als hij zijn exploitatierechten aan een ander heeft overgedragen. Ontwerpen mogen niet zomaar veranderd worden en de architect heeft in beginsel het recht zich te verzetten tegen aantasting of verminking van zijn werk.

Het zou wel wat ver voeren als een architect op grond van zijn persoonlijkheidsrechten altijd de verbouwing of sloop van een door hem ontworpen gebouw zou kunnen tegenhouden. Dat kan immers indruisen tegen de belangen van de eigenaar of gebruiker van het gebouw. Anderzijds moet de eigenaar rekening houden met het belang van de architect en diens reputatie bij de instandhouding van het gebouw. Daarom dient de eigenaar voor verbouwing of sloop eerst met de architect te overleggen. Als zij het onderling niet eens kunnen worden, kunnen zij het geschil voorleggen aan de civiele rechter, die de belangen van beide partijen tegen elkaar zal afwegen.

De totale vernietiging van een gebouw geldt echter niet als 'aantasting of verminking'; hiervoor is de toestemming van de architect dus niet nodig. Wel moet degene die een gebouw volledig sloopt de architect eerst in de gelegenheid stellen om foto's te maken van het gebouw zodat het goed gedocumenteerd kan worden.