De gedachte hierachter is dat grafische of beeldende kunstenaars minder mogelijkheden hebben om aan hun kunstwerk te verdienen dan schrijvers van muziekstukken, romans of gedichten, die doorgaans per verkocht exemplaar betaald krijgen (royalty's). De kunstenaar kan zijn werk immers maar eenmaal verkopen. Als het later voor een veelvoud van de oorspronkelijke prijs verkocht wordt, bijvoorbeeld omdat hij ondertussen beroemder is geworden, zou hij daar zonder het volgrecht zelf niet meer van profiteren.
Het volgrecht is in Nederland van kracht sinds 1 april 2006. Het geldt ook in de meeste andere Europese landen.
Percentage bij doorverkoop
Volgrecht geldt alleen bij doorverkoop van een kunstwerk, dus niet bij de eerste verkoop. De vergoeding betreft een percentage van de verkoopprijs. Hoe hoog dit percentage is hangt af van de prijs waarvoor het kunstwerk is doorverkocht. Hierbij geldt: hoe hoger de verkoopprijs, hoe lager het percentage. De vergoeding zal nooit hoger zijn dan 12.500 euro. De kunstenaar moet de nationaliteit hebben van een van de EU-landen (inclusief IJsland, Liechtenstein en Noorwegen) of vast in Nederland wonen.
Er zijn ook gevallen waarin geen vergoeding verschuldigd is. Bij een verkoopprijs die niet hoger is dan 3000 euro, of bij verkoop binnen drie jaar na aanschaf rechtstreeks van de kunstenaar voor een verkoopprijs die niet hoger is dan 10.000 euro is geen vergoeding verschuldigd. Ook in de situatie waarin iemand niet handelt als professioneel kunsthandelaar en zijn schilderij zonder winstoogmerk verkoopt aan een museum is geen vergoeding verschuldigd.
De professionele kunsthandelaar is verplicht om aan de kunstenaar (of zijn vertegenwoordiger) informatie te verstrekken over de verkoopprijs en de datum van verkoop, zodat de volgrechtvergoeding kan worden vastgesteld. Hij hoeft niet door te geven aan wie het kunstwerk verkocht is. Veel binnenlandse en buitenlandse kunstenaars laten hun volgrecht incasseren via
Pictoright, de auteursrechtenorganisatie voor visuele makers.
Erven
De kunstenaar kan zijn volgrecht niet aan een ander overdragen, maar het kan wel worden geërfd. Met ingang van 1 januari 2012 kunnen ook erfgenamen van overleden kunstenaars het volgrecht uitoefenen. Wanneer het auteursrecht vervalt (70 jaar na het overlijden van de oorspronkelijke maker) vervalt ook het volgrecht.